Η ιστορία του Χριστουγεννιάτικου Δέντρου

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι σήμερα ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σύμβολα των Χριστουγέννων.

Για πολλούς αποτελεί απλώς ένα όμορφο έθιμο, ενώ για άλλους γεννά ερωτήματα σχετικά με την προέλευσή του και τη σχέση του με τη χριστιανική πίστη. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση και βασίζεται σε ιστορικά δεδομένα, αλλά και στη θεολογική ερμηνεία που δόθηκε στο έθιμο μέσα στους αιώνες.

Η σύγχρονη μορφή του χριστουγεννιάτικου δέντρου εμφανίζεται στην Κεντρική Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία, από τον 16ο αιώνα. Εκεί συναντάμε τις πρώτες σαφείς αναφορές σε στολισμένα αειθαλή δέντρα μέσα σε χριστιανικά σπίτια κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Τα δέντρα αυτά στολίζονταν αρχικά με καρπούς, μήλα και απλά χειροποίητα στολίδια, που είχαν συμβολικό χαρακτήρα και όχι διακοσμητικό πολυτελείας όπως σήμερα.

Ο Χριστιανισμός δεν «επινόησε» το δέντρο ως φυσικό στοιχείο, όμως του έδωσε συγκεκριμένο νόημα. Το αειθαλές δέντρο, που δεν χάνει τα φύλλα του τον χειμώνα, ερμηνεύτηκε από τους χριστιανούς ως σύμβολο της αιώνιας ζωής και της ελπίδας που φέρνει η Γέννηση του Χριστού. Σε μια εποχή όπου ο χειμώνας συνδεόταν με το σκοτάδι και τη στέρηση, το πράσινο δέντρο λειτουργούσε ως υπενθύμιση ότι η ζωή νικά τον θάνατο.

Στη χριστιανική θεολογία, το δέντρο συνδέθηκε και συμβολικά με το «Δέντρο της Ζωής». Όπως από το ξύλο του Σταυρού ήρθε η σωτηρία, έτσι και το δέντρο των Χριστουγέννων θυμίζει ότι με τη Γέννηση του Χριστού αρχίζει η πορεία προς τη λύτρωση του ανθρώπου. Τα φώτα που τοποθετούνται πάνω στο δέντρο συμβολίζουν το Φως του Χριστού που «φωτίζει πάντα άνθρωπον», ενώ το αστέρι στην κορυφή παραπέμπει στο Άστρο της Βηθλεέμ που οδήγησε τους Μάγους.

Κατά τον 19ο αιώνα, το χριστουγεννιάτικο δέντρο διαδόθηκε ευρύτερα στην Ευρώπη και στη συνέχεια σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα, το έθιμο εισήχθη κυρίως μέσω της βασιλικής αυλής του Όθωνα και καθιερώθηκε σταδιακά, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα. Παράλληλα, συνυπήρξε με παλαιότερα ελληνικά χριστουγεννιάτικα έθιμα, όπως το καραβάκι, χωρίς να θεωρηθεί ποτέ επίσημο εκκλησιαστικό σύμβολο.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν επιβάλλει το χριστουγεννιάτικο δέντρο, αλλά ούτε και το απορρίπτει. Το αντιμετωπίζει ως ένα λαϊκό έθιμο, το οποίο μπορεί να αποκτήσει πνευματικό νόημα όταν δεν αποκόπτεται από το αληθινό περιεχόμενο των Χριστουγέννων. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο ίδιο το δέντρο, αλλά στον κίνδυνο να μετατραπεί η γιορτή αποκλειστικά σε καταναλωτικό γεγονός, χωρίς αναφορά στη Γέννηση του Χριστού.

Συμπερασματικά, το χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν είναι ξένο προς τον Χριστιανισμό, ούτε όμως αποτελεί θεολογικό δόγμα. Είναι ένα έθιμο που ενσωματώθηκε στη χριστιανική παράδοση και απέκτησε συμβολικό περιεχόμενο, υπενθυμίζοντας την ελπίδα, το φως και τη ζωή που φέρνει στον κόσμο η Γέννηση του Χριστού. Όταν συνοδεύεται από πίστη, προσευχή και ουσιαστική προετοιμασία, μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ακόμη σημείο αναφοράς στο βαθύτερο νόημα των Χριστουγέννων.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα

Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου εισήχθη στην Ελλάδα επί Βαυαροκρατίας, όταν τα Χριστούγεννα του 1834 στολίστηκε με δέντρο η κατοικία του Όθωνα στο Ναύπλιο και συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια στο παλάτι των Αθηνών. Στις 24 Δεκεμβρίου 1843 στήθηκε για πρώτη φορά χριστουγεννιάτικο δέντρο σε ελληνικό σπίτι και συγκεκριμένα στο αρχοντικό του Ναξιώτη Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, γενικού Προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα.

Το έθιμο, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, άργησε να εξαπλωθεί στην χώρα μας. Μόλις την δεκαετία του τριάντα κάποια αστικά σπίτια άρχισαν να στολίζουν χριστουγεννιάτικο δέντρο, ενώ μεταπολεμικά το έθιμο διαδόθηκε ταχύτατα τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο χώρα. Μια προσπάθεια να αντιακατασταθεί το χριστουγεννιάτικο δέντρο με το ελληνοπρεπέστατο καραβάκι στα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα δεν ευοδώθηκε.